تاریخچه بهسازی
تاریخچه بهسازی سنگ‌های قیمتی به دوران‌های بسیار دور بازمی‌گردد. فرآوری و بهسازی این سنگ‌ها برای افزایش ارزش آنها از زمان‌های باستان انجام می‌شده است.
در مقبره King Tut، جواهراتی یافت شده که شامل سنگ کارنالینی است که به روش حرارتی بهسازی شده و به حدود 1300 سال قبل از میلاد مسیح بازمی‌گردد. پلینی بزرگ (23-79 بعد از میلاد مسیح) در کتاب خود به نام 'تاریخ طبیعی' روش‌های مختلفی از جمله روغن زدن و رنگ کردن سنگ‌ها را توضیح داده است.
دانشمند ایتالیایی، Camillus Leonardus، در کتاب خود با نام ' آینه و سنگ‌ها' که در سال 1502 میلادی منتشر شده، روش‌هایی برای تشخیص سنگ‌های بهسازی شده ارائه کرده است.
در سال 1932 میلادی، مقاله‌ای منتشر شد که 14 روش بهسازی حرارتی را معرفی کرده است.ما در این مقاله بررس چند تا از روش های یهسازی می پزدازیم.
بهسازی سنگ چیست؟
بهسازی به عملی میگویند که باعث زیبایی از لحاظ رنگ و پاکی و مقاومت سنگ می شود.بهسازی سنگ به مجموعه‌ای از فرآیندها و تکنیک‌ها گفته می‌شود که برای بهبود کیفیت، زیبایی از لحاظ رنگی و پاکی، و دوام سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی به کار می‌رود. این فرآیندها می‌توانند شامل حرارت دادن، پر کردن ترک‌ها با شیشه، نفوذ مواد رنگی، و دیگر روش‌های مشابه باشند.
هدف اصلی از بهسازی سنگ‌ها، افزایش شفافیت، رنگ، و استحکام آنهاست تا بتوانند در بازار جواهرات و سنگ‌های قیمتی ارزش بیشتری پیدا کنند. این تکنیک‌ها نه تنها روی سنگ‌های طبیعی بلکه روی سنگ‌های مصنوعی نیز اعمال می‌شوند تا ویژگی‌های مشابه با سنگ‌های طبیعی ایجاد کنند.
یهسازی سنگ ها چه روش های برای افزایش رسانایی و شفافیت سنگ‌ها دارد
1. حرارت‌دهی( heating): این روش برای بهبود شفافیت و رنگ سنگ‌ها به کار می‌رود. حرارت‌دهی می‌تواند ناسرگی‌ها و ترک‌های داخلی سنگ را کاهش دهد و شفافیت آن را افزایش دهد.
احیای تانزانیت
2. پر کردن ترک‌ها: با استفاده از مواد شفاف مانند شیشه یا رزین، می‌توان ترک‌ها و حفره‌های داخلی سنگ را پر کرد. این کار باعث افزایش شفافیت و استحکام سنگ می‌شود.
3. نفوذ مواد رنگی: در برخی موارد، مواد رنگی به داخل سنگ نفوذ داده می‌شوند تا رنگ و شفافیت آن بهبود یابد.
4. پولیش کردن: پولیش کردن سطح سنگ می‌تواند باعث افزایش درخشش و شفافیت آن شود. این روش به ویژه برای سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی موثر است.ناسرگی‌ها (Inclusions) در سنگ‌های قیمتی به بی‌نظمی‌ها و ناخالصی‌های طبیعی گفته می‌شود که در طول فرآیند تشکیل سنگ به وجود می‌آیند.
این ناسرگی‌ها می‌توانند اطلاعات زیادی درباره منشاء و تاریخچه سنگ به ما بدهند و به سه دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
احیا زمرد
ناسرگی‌ها یا سنگ‌های قیمتی
بسیاری از سنگ های قیمتی دارای بی نظمی های طبیعی هستند که ناسرگی نام دارد. اغلب این ناسرگی ها با چشم غیر مسلح دیده نمی شوند، و با زومِ 10 برابر قابل روئیت هستند. اگرچه بعضی ناسرگی های بزرگتر، با چشم غیر مسلح نیز دیده می شوند. این بی نظمی ها می تواند شامل حفره های خالی، کریستال های کوچک، شکستگی، و یا الگوهای رشد درون سنگ قیمتی باشد.
1.حفره‌ها: این حفره‌ها می‌توانند در طول رشد اولیه یا ثانویه سنگ رخ دهند و با ترکیبی از مایع، گاز، یا جامدات پر شوند. حفره‌های پر از مایع معمولاً در زمردها دیده می‌شوند.
2. پدیده‌های رشد: این ناسرگی‌ها شامل کریستال‌های جامد، شیشه‌های طبیعی، و لوله‌های لیمونیت می‌شوند. لوله‌های لیمونیت کانال‌های توخالی هستند که با ترکیبات آهنی لکه‌دار می‌شوند. این نوع ناسرگی‌ها معمولاً در یاقوت‌ها و یاقوت های کبود دیده می‌شوند.
3. جامدات: این دسته شامل کریستال‌های جامد مانند میکا سفید و شیشه‌های طبیعی است. این ناسرگی‌ها می‌توانند به شکل کریستال‌های کوچک درون سنگ دیده شوند.
ناسرگی‌ها می‌توانند تأثیر زیادی بر ارزش سنگ‌های قیمتی داشته باشند. به عنوان مثال، زمردها معمولاً ناسرگی‌های بیشتری نسبت به یاقوت کبود دارند، اما این ناسرگی‌ها می‌توانند به عنوان 'اثر انگشت' سنگ
طبیعی در نظر گرفته شوند و به شناسایی و تأیید اصالت آن کمک کنند.
4. استفاده از فیلترهای UV: برخی سنگ‌ها مانند یاقوت و زمرد در زیر نور ماورا بنفش فلورسانس می‌کنند. استفاده از فیلترهای UV می‌تواند به شناسایی و بهبود شفافیت این سنگ‌ها کمک کند.
تراش سنگ ها
تراش سنگ‌های قیمتی به منظور افزایش شفافیت و زیبایی آنها انجام می‌شود. برخی از سنگ‌ها جلا داده می‌شوند و برخی دیگر بدون جلا باقی می‌مانند. تراش گنبدی یکی از روش‌های بدون جلا است که سطحی صاف و معمولاً دایره‌ای یا مربعی ایجاد می‌کند. این نوع تراش به دلیل ظاهر نرم و لطیف خود بسیار محبوب است.
برخی از سنگ‌های قیمتی پس از تراش جلا داده می‌شوند تا شفافیت و درخشندگی بیشتری پیدا کنند و رنگ آنها بهتر نمایان شود. روش تراش تأثیر زیادی بر زیبایی نهایی سنگ دارد. مهم‌ترین روش‌های تراش سنگ‌های رنگی قیمتی به چهار دسته تقسیم می‌شوند:
1. تراش الماسی: این روش رایج‌ترین نوع تراش است که باعث می‌شود نور به خوبی از قسمت جلویی سنگ عبور کند و آن را درخشان جلوه دهد. برای افزایش شفافیت، سنگ‌ها به صورت بیضی تراش داده می‌شوند تا بیشترین وزن قیراط را داشته باشند.
2. تراش گنبدی: این روش بدون جلا دادن است و سطحی صاف و دایره‌ای یا مربعی ایجاد می‌کند. این نوع تراش به دلیل ظاهر نرم و لطیف خود بسیار محبوب است.
3. تراش بزرگ و عمیق: برخی از طرفداران سنگ‌های قیمتی ترجیح می‌دهند سنگ‌ها به صورت بزرگ و عمیق تراش داده شوند تا زیبایی و شفافیت بیشتری داشته باشند.
4. تراش جلا داده شده: این روش باعث می‌شود سنگ‌ها بسیار شفاف و درخشان شوند و رنگ آنها به خوبی نمایان گردد.
تراش سنگ‌های قیمتی به روش‌های مختلفی انجام می‌شود که هر کدام ویژگی‌ها و کاربردهای خاص خود را دارند:
1.تراش مرحله‌ای: این روش برای ایجاد سنگ‌های قیمتی ذوزنقه یا مستطیل شکل استفاده می‌شود که امروزه بسیار رایج هستند. این نوع تراش می‌تواند شکل‌های گرد، بیضی، گلابی یا هشت ضلعی نیز ایجاد کند. تراش زمرد نمونه‌ای بارز از این نوع تراش است که بسیار محبوب است.
2. تراش مخلوط: این روش ترکیبی از چندین روش تراش مختلف است که شکل‌هایی مانند گرد، دایره، بیضی، مربعی و چند ضلعی ایجاد می‌کند. این نوع تراش حتی می‌تواند با تراش ساده ترکیب شود و حالت گنبدی نیز ایجاد کند. برای اطلاعات بیشتر در مورد این روش، می‌توانید منابع مربوطه را مطالعه کنید.
3. تراش ساده یا گنبدی: این روش برای سنگ‌های قیمتی تیره رنگ، مات یا نیمه شفاف مانند اوپال و جید مناسب است. این نوع تراش برای نشان دادن اثراتی مانند چشم گربه‌ای، پنج پر یا سنگ‌های قیمتی ستاره‌ای استفاده می‌شود. همچنین، سنگ‌هایی که دارای ناسرگی‌های فراوان هستند یا شکل گنبدی دارند، با این روش بهتر تراش داده می‌شوند. سنگ‌های قیمتی با تراش گنبدی سطحی صاف و گرد دارند و قسمت پایینی آنها اغلب صاف یا تقریباً صاف است.
رنگرزی | DYEING
گوهرهایی که دارای خلل و فرج در ساختار خود هستند یا به‌طور عمدی سطح آنها با استرس‌های کنترل‌شده (مانند فشار یا حرارت) شکسته می‌شود، از این روش برای رنگ‌آمیزی استفاده می‌کنند. شکستگی‌های سطحی که به‌طور عمدی بر روی گوهرها ایجاد می‌شود، با حرارت دادن به‌گونه‌ای انجام می‌شود که ماده رنگ‌زا به‌راحتی به داخل سنگ نفوذ کرده و رنگ آن را بهبود بخشد.
مهم‌ترین سنگ‌های قیمتی که با روش رنگرزی بهسازی می‌شوند:
مروارید (Pearl): این روش اغلب برای بهبود ظاهر و افزایش زیبایی مرواریدهای با کیفیت پایین و مرواریدهای پرورشی استفاده می‌شود.
ترمیم مروارید
دیگر گوهرها | Other Gem Materials
از گذشته‌های دور، این روش رنگ‌آمیزی برای گوهرهایی مانند مرجان، فیروزه، لاجورد، هاولیت، یشم، کلسدونی، کوارتز، زمرد و یاقوت به کار می‌رفته است.
بهسازی عقیق
سنگ‌های قیمتی به سه گروه اصلی تقسیم می‌شوند:
1. گروه 1: این گروه شامل سنگ‌های قیمتی بریلی مانند زمرد کبود، هلیودور (بریل طلایی گرانبها)، مورگانیت، کریسبریل زرد و سبز، آمتیست بی‌رنگ، سیترین، کوارتز دودی، اسپودومن، تانزنیت و زیرکون آبی است. این سنگ‌ها اغلب شفاف و بدون ناسرگی قابل مشاهده با چشم غیر مسلح هستند. سنگ‌های گروه 1 با ناسرگی‌های قابل روئیت به ندرت در جواهرسازی استفاده می‌شوند، مگر اینکه با سنگ دیگری پوشانده شوند.
2. گروه 2: این گروه شامل یاقوت ارغوانی، آمیترین، آندالوزیت، الکساندریت، سیترین، کروندوم (یاقوت کبود و سرخ)، لعل، آیولایت، زبرجد، تورمالین‌های غیر سبز، صورتی و هندوانه‌ای، و زیرکن غیر آبی است. این سنگ‌ها معمولاً دارای ناسرگی‌هایی هستند که با چشم غیر مسلح قابل مشاهده‌اند، اما در مقیاس کمتری نسبت به گروه 1. سنگ‌های گروه 2 با ناسرگی‌های ناچیز قابل مشاهده با چشم غیر مسلح می‌توانند در جواهرسازی استفاده شوند.
3. گروه 3: این گروه شامل زمرد سبز، یاقوت قرمز (bixbite)، انواع ترمولین (ترمولین پارایبا، ترمولین ایندیکولیت، روبلیت، و صورتی)، ترمولین دو رنگ و ترمولین هندوانه‌ای چند رنگ است. سنگ‌های گروه 3 تقریباً همیشه دارای ناسرگی‌هایی هستند و وضوح آنها بسیار کم است. با این حال، این سنگ‌ها اغلب در جواهرسازی استفاده می‌شوند، به ویژه به عنوان قاب برای ترمولین هندوانه‌ای و زمرد.